Hoe is je nalatenschap verdeeld?
Over welk deel van je erfenis kan je niet zelf beslissen?
Met je erfenis doe je niet volledig wat je wilt. De wet beschermt je partner en je kinderen door een deel van je vermogen voor hen te “reserveren”. We noemen dat het “reservataire deel”. Wat er met de rest van je vermogen gebeurt, beslis je wel zelf. Dat deel heet het “beschikbare deel”.
Meer weten over het reservataire deel en het beschikbare deel?
- Het vruchtgebruik is het recht dat voortvloeit uit het gebruik van een goed. Bij een huis houdt het vruchtgebruik in dat je het recht hebt om dat huis te bewonen of om het te verhuren en de huurinkomsten te innen.
- De blote eigendom is de volle eigendom minus het vruchtgebruik. Met andere woorden, je bezit het huis, maar je hebt niet het recht om het te bewonen of te verhuren. De blote eigendom is het recht op de financiële waarde.
- Kort samengevat: volle eigendom = blote eigendom + vruchtgebruik.
Weetje
Sinds 1 september 2021 verfijnt een nieuwe regel de rol van de blote eigenaar en de vruchtgebruiker bij grote herstellingswerken. Volgens deze regel kan de blote eigenaar aan de vruchtgebruiker vragen om de grote herstellingen gedeeltelijk mee te betalen, in verhouding tot de waarde van zijn vruchtgebruik. Deze waarde hangt af van de leeftijd van de vruchtgebruiker (hoe jonger hij is, hoe hoger de waarde van het vruchtgebruik) en het geslacht (door een hogere levensverwachting van een vrouw is de waarde van het vruchtgebruik van een vrouw groter dan die van een man van dezelfde leeftijd).
Voorbeeld
Pech! De cv-ketel in de gezinswoning waarvan je 65-jarige schoonvader het vruchtgebruik heeft, is aan vervanging toe.
De waarde van het vruchtgebruik bedraagt volgens de omzettingstabel van het Belgisch Staatsblad 20%. Je schoonvader zal 20% van het totale factuurbedrag moeten betalen.
Het reservatair deel van je partner
Eerst wordt het reservataire erfdeel van je partner berekend.
- Als je gehuwd bent, bestaat het reservataire erfdeel van je echtgenoot uit het vruchtgebruik van de helft van je erfenis, met de gezinswoning en de inboedel als minimum.
- Als je wettelijk samenwoont, is er geen reservatair erfdeel. In principe erft je partner dan wel automatisch het vruchtgebruik van de gezinswoning en de daarin aanwezige inboedel, zelfs al heb je nog ouders of kinderen. Maar dat kan je via een testament beperken. Je kan via deze weg de wettelijk samenwonende partner onterven. Je kan een testament ook gebruiken om dat wettelijk erfdeel te verruimen.
- Woon je feitelijk samen, dan is evenmin een reservatair deel voor je partner. Wil je je feitelijk samenwonende partner laten erven, dan moet je dit via een testament doen.
Het reservatair deel van je kinderen
Iedereen kan kiezen wat hij doet met de helft van zijn vermogen, ongeacht het aantal kinderen. Vóór de hervorming van 1 september 2018, hing de grootte van het beschikbare deel af van het aantal kinderen. Dat is ondertussen veranderd.
Raak je in je testament aan het erfdeel van je partner of kinderen? Dan hebben ze het volste recht om na je overlijden hun reservataire deel op te eisen. Dit gebeurt via een vordering tot inkorting.
Heb je geen kinderen maar leven je ouders nog?
Dan hebben zij recht op een vierde van je erfenis na de berekening van het erfdeel van je partner.
Opgelet, het gaat niet om een reservatair deel. Via een testament of een schenking kan je het erfdeel van je ouders immers beperken in het voordeel van je partner of zelfs van eender wie. Ze zijn dan niet langer beschermde erfgenamen.
Let wel: zijn je ouders behoeftig? Dan kunnen ze wel aanspraak maken op een bijdrage in hun levensonderhoud.
De fictieve massa = totale waarde van je erfenis
Het reservataire en beschikbare erfdeel worden berekend op de “fictieve massa”. Dat is de totale waarde van je nalatenschap (erfenis) op de dag van je overlijden.
Daarbij wordt ook rekening gehouden met schenkingen die je eerder zou hebben gedaan (die worden erbij geteld) en met schulden die je nog zou hebben (die worden afgetrokken).
In de onderstaande voorbeelden gaan we uit van een eenvoudige situatie, waarbij de erflater geen schenkingen heeft gedaan en geen schulden heeft.
Voorbeeld 1:
Je nalatenschap bedraagt in totaal 720 000 euro
Een deel hiervan is je aandeel in de gezinswoning ter waarde van 250 000 euro.
- Stel: je hebt twee kinderen en geen partner. Dan krijgen je kinderen samen minstens 360 000 euro zodat ze elk 180 000 euro ontvangen. Over de andere 360 000 euro beslis je vrij.
- Stel: je hebt drie kinderen en een echtgenoot/echtgenote. Dan blijft het beschikbare deel voor de kinderen globaal 360 000 euro, maar het individuele reservataire deel van de kinderen verkleint. Ze hebben elk recht op minstens 120 000 euro. Je echtgenoot/echtgenote heeft minstens recht op het vruchtgebruik van de helft van de nalatenschap of op het vruchtgebruik van de gezinswoning.
Voorbeeld 2:
Je nalatenschap bedraagt 500 000 euro en je bent eigenaar van de gezinswoning die 400 000 euro waard is
Jullie zijn wettelijk samenwonend en hebben geen kinderen. Je hebt wel een neef aan wie je graag iets wil nalaten.
Je partner krijgt het vruchtgebruik van de woning. Bij testament kan je meer nalaten aan je partner of je neef. Je wettelijk samenwonende partner is geen reservataire erfgenaam. Wil je bijvoorbeeld alles nalaten aan je neef of iemand anders? Dan kan dit.
Voorbeeld 3:
Je totale nalatenschap bedraagt 720 000 euro, waarvan 500 000 euro als je aandeel in de gezinswoning
Je woont wettelijk samen.
Volgens het erfrecht van de langstlevende samenwonende partner krijgt je partner het vruchtgebruik van de gezinswoning en de inboedel.
Je kinderen zijn je enige reservataire erfgenamen. Ze erven de blote eigendom van de gezinswoning (500 000 euro) en de volle eigendom van de rest van het vermogen, namelijk 220 000 euro.
Weetje
Benieuwd hoeveel erfbelasting of successierechten je erfgenamen moeten betalen? Gebruik dan de Wikifin Erfenissimulator. Die geeft je ook een eerste idee van hoe je nalatenschap wordt verdeeld als je geen testament opmaakt.