Wikifin is een initiatief van de

Wikifin is een initiatief van de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten. Lees meer over Wikifin.

set-of-hands.jpg
Aangepast op

Hoe je erfenis plannen?

Op deze pagina

Het erfrecht is geen simpele materie. Aarzel niet om je te laten bijstaan door een notariskantoor.
Bovendien bestaan er verschillenden instrumenten voor successieplanning:

  • Het huwelijkscontract
  • Een testament opstellen
  • Een levensverzekering afsluiten
  • Een schenking doen
  • De erfovereenkomst
  • De zorgvolmacht

Weetje

Op de website notaris.be vind je een informatieve rubriek "successieplanning" waarin wordt toegelicht welke stappen je kan ondernemen om je erfenis te regelen

Vraag advies

Weet je niet goed hoe een erfenis wordt geregeld? Laat je dan bijstaan, ook al ziet je situatie er eenvoudig uit. Het kan jezelf en je erfgenamen heel wat kopzorgen besparen.
Een notaris, maar ook je bankier, een vermogensbeheerder of een advocaat kunnen zeker raad geven. De eerste consultatie bij een notaris is in principe kosteloos. Naast zijn rol als adviseur is de notaris ook bevoegd om notariële akten op te stellen die beantwoorden aan je wensen.

Advies inwinnen is zeker aan te raden in de volgende gevallen:

  • Je hebt een groot vermogen.
  • Je gezinssituatie is “ingewikkeld”, bijvoorbeeld omdat je een nieuw samengesteld gezin hebt.
  • Je bent eigenaar of aandeelhouder van een familiebedrijf.
  • Je hebt bezittingen in het buitenland.
  • Je hebt één of meer kinderen met een handicap.
  • Enz.

In al die gevallen kunnen specifieke maatregelen nuttig zijn.

Trouwen en het type huwelijkscontract

Het is allicht niet de eerste bekommernis van jonggehuwden, maar hun beslissing om te trouwen heeft een grote invloed op hun nalatenschap.

Een getrouwd koppel dat geen huwelijkscontract heeft is volgens het wettelijk stelsel getrouwd. Het koppel heeft volgens dit stelsel drie vermogens: het eigen vermogen van elk van de twee echtgenoten en een gemeenschappelijk. Als een van de echtgenoten sterft, worden de regels van de wettelijke erfopvolging toegepast.

Bij een erfenis met kinderen

  • De overlevende echtgenoot blijft eigenaar van zijn eigen vermogen.
  • De overlevende is ook eigenaar van zijn helft van het gemeenschappelijk vermogen.
  • De overlevende krijgt het vruchtgebruik op de andere helft van het gemeenschappelijk vermogen en op het eigen vermogen van de overleden partner.
  • De kinderen erven de blote eigendom van de helft van het gemeenschappelijk vermogen dat toebehoorde aan de overledene evenals van het eigen vermogen van de overledene .

Bij een erfenis zonder kinderen

  • De overlevende echtgenoot erft het volledige gemeenschappelijke vermogen en krijgt het vruchtgebruik van het eigen vermogen van de overleden echtgenoot.
  • De familie van de erflater krijgt de blote eigendom van diens eigen vermogen.

Kiezen de echtgenoten wel voor een huwelijkscontract, dan kunnen ze bepaalde clausules gebruiken die de langstlevende partner beschermt. Sommige gehuwden opteren ervoor om bij hun overlijden hun vermogen in volle eigendom over te maken aan de overlevende echtgenoot. Ze nemen daarom in een huwelijkscontract de clausule "langst leeft, al heeft" op. Maar dit heeft ook een nadeel: op termijn leidt het meestal tot hogere erfbelasting of successierechten voor de kinderen. Als de langstlevende partner overlijdt, moeten op een deel van het vermogen voor de tweede keer erfbelastingen of successierechten worden betaald.

Bovendien erft de langstlevende echtgenoot vandaag hoe dan ook de gezinswoning in vruchtgebruik, waardoor deze clausules niet altijd even nuttig zijn.

Daarom worden veel “langst leeft, al heeft” clausules vervangen door optionele keuzebedingen. Deze clausules zijn fiscaal interessanter, want ze geven meer vrijheid aan de langstlevende partner. Zij of hij kan kiezen wat hij precies in volle eigendom erft. Mensen met een oud huwelijkscontract doen er daarom goed aan om hun huwelijkscontract te herbekijken bij de notaris.

Sinds de hervorming van 1 september 2018 is de economisch zwakste echtgenoot nog beter beschermd bij de regeling met scheiding van goederen. In hun huwelijkscontract kunnen de gehuwden een clausule met een ‘billijkheidscorrectie’ op nemen. Bij een echtscheiding kan de benadeelde echtgenoot zich onder bepaalde voorwaarden tot de rechter wenden om een schadevergoeding te vragen. Meer info over deze clausule, die zorgt voor meer solidariteit tussen de echtgenoten, vind je op notaris.be.

Een testament opstellen?

De wet regelt hoe je erfenis wordt verdeeld. Dat heet de “wettelijke devolutie”. Wil je een andere verdeling, dan moet je dat met een testament regelen. Maar ook dan hebben zowel de langstlevende huwelijkspartner als je kinderen recht op hun reservatair erfdeel.

Wat kan je in een testament vastleggen?

In een testament kan je één of meer erfgenamen bevoordelen. Je kan het erfdeel van een erfgenaam ook beperken. Wat ook kan is een deel van je erfenis aan een goed doel nalaten. In de praktijk gaat het dan vaak om een duolegaat. Deze techniek kan vandaag nog als je in Brussel of Wallonië gedomicilieerd bent – in Vlaanderen heeft deze techniek vanaf 1 juli 2021 zijn fiscale aantrekkelijkheid verloren. Meer hierover vind je op de pagina “Aan een goed doel nalaten?

Voorbeeld 1: Met een testament kan je ook beïnvloeden wat er met je erfenis gebeurt nadat een erfgenaam gestorven is

Je kan dit doen door een bepaling in je testament op te nemen die men “restlegaat” noemt. Daarbij stel je twee erfgenamen aan. De eerste erfgenaam erft eerst alles. Als hij komt te overlijden, gaat wat er overblijft van je erfenis (de “rest”) naar de tweede erfgenaam die jij hebt aangeduid in je testament.

Voobeeld 2: Piet en Magda zijn zonder huwelijkscontract getrouwd en hebben geen kinderen

De ouders van Piet leven niet meer, maar hij heeft wel twee broers. Magda heeft een broer en een zus. Als ze niets regelen, krijgt Magda na het overlijden van Piet de volle eigendom van hun gemeenschappelijk vermogen en het vruchtgebruik van het eigen vermogen van Piet. Piet wil voor Magda een gunstigere regeling uitwerken en maakt een testament op dat haar de volle eigendom van het gemeenschappelijk vermogen én zijn eigen bezittingen geeft. Als Magda daarna sterft, gaan alle bezittingen naar haar familie, dus ook wat ze van Piet heeft geërfd.

Als Piet wil dat zijn erfdeel na de dood van Magda naar zijn familie gaat, kan hij dat regelen door een testament op te stellen. Hierin moet hij bepalen dat Magda de volle eigendom van zijn bezittingen krijgt, maar dat de twee broers van Piet na haar dood zijn resterende vermogen erven. Op die manier gaan de bezittingen van Piet naar zijn familie. Op het tweede legaat worden erfbelastingen of successierechten “in zijlijn” geheven. Dit betekent dat de broers van Piet op hun deel erfbelasting of successierechten betalen alsof ze rechtstreeks van Piet zouden hebben geërfd.

Een oude man zit aan tafel om zijn testament te schrijven

Wat zijn de voordelen van een testament?

  • Een testament kan nuttig zijn voor wettelijk of feitelijk samenwonende partners die voor elkaar een betere regeling willen uitwerken dan de wettelijke regeling. Zonder testament erven wettelijke samenwoners enkel het vruchtgebruik van de gezinswoning en de huisraad als hun partner overlijdt. Feitelijk samenwonende partners erven zelfs niets.
  • Via een testament kan je een of meer erfgenamen bevoordelen. Een testament kan dus een nuttig instrument zijn om zelf je vermogen te verdelen na je overlijden.
  • Via je testament kan je ook beslissingen nemen over andere zaken: wat moet er met je kinderen gebeuren als je sterft, welke begrafenis je wil, enz.
  • Je kan je testament ook gebruiken om de erfrechten van je erfgenamen te beperken. Zo kan het vruchtgebruik van de gezinswoning van de langstlevende wettelijk samenwonende partner via testament worden beperkt.

Weetje

Via je testament kan je ook regelen welke begrafenis je wil.

Maar opgelet: je wensen geef je best ook aan je familieleden (op voorhand) of via de gemeente. Want een testament komt niet altijd tevoorschijn vóór een begrafenis.

Hoe kan je een testament opstellen?

Je kan zelf een testament opstellen, dat heet dan een “eigenhandig testament”. Je moet het in elk geval met de hand schrijven, de datum erop vermelden en het ondertekenen.

Een testament kost niets aan degene die het opstelt. Het is niettemin volledig rechtsgeldig. Je kan het ook zonder kosten wijzigen. Maar als het niet nauwkeurig is geschreven, kan het na je overlijden wel tot discussies leiden. Zo kunnen erfgenamen die zich door je testament benadeeld voelen, beweren dat je niet in staat was om een testament op te stellen of zelfs dat het testament niet jouw handschrift bevat. Bovendien moet je testament stroken met wat wettelijk kan, anders kan je testament niet uitgevoerd worden.

Denk erom: na je overlijden moet je testament boven water komen.

Je kan je testament in bewaring geven aan een persoon die je vertrouwt of je kan je erfgenamen al een exemplaar van je testament geven, maar het best van al is om het te laten bewaren door een notaris. Die zal je ook voorstellen om het te laten registreren in het Centraal Register van Testamenten.

Een tweede formule is om je testament door een notaris te laten opstellen. Dat biedt meer zekerheid. In dat geval spreken we van een notarieel testament. Je moet in de inhoud van het testament je wensen toelichten aan een notaris die je wensen juridisch zal vertalen in het bijzijn van twee getuigen of van een tweede notaris. De notaris moet het vervolgens sowieso laten registreren. Zo kan je er zeker van zijn dat je testament na je dood wordt teruggevonden en correct wordt uitgevoerd. Bovendien moet de notaris waarborgen dat je op het moment van het opstellen van het testament gezond van geest bent. Dat kan later niet meer in vraag worden gesteld, waardoor notariële testamenten zo goed als onaanvechtbaar zijn.

Aan die zekerheid hangt wel een prijskaartje. Een notarieel testament kost ongeveer 400 euro. Die prijs kan nog oplopen, naargelang de complexiteit van het dossier.

Heb je bezittingen in het buitenland of wonen er erfgenamen in het buitenland? Dan ben je in principe zelfs verplicht om een notarieel testament te laten opstellen bij een notaris.

400 euro

Een notarieel testament kost ongeveer 400 euro.

Een levensverzekering afsluiten

Als je werk wil maken van je successieplanning kan je ook overwegen om daarvoor één of meerdere levensverzekeringscontracten af te sluiten. Onder bepaalde voorwaarden kan je er hetzelfde mee bereiken als met een testament. Maar let wel op want er zijn ook specifieke belastingen en kosten aan verbonden.

Vraag uitvoerige informatie aan je verzekeraar. En vergelijk met wat een andere specialist zoals een notaris je vertelt. Ook hier geldt de algemene regel: koop geen verzekeringsproduct dat je niet begrijpt.

Meer informatie over levensverzekeringen.

Een schenking verrichten

Meer informatie over de schenking.

De erfovereenkomst

Eveneens met het oog op de gelijke behandeling van de erfgenamen heeft de hervorming van september 2018 de opstelling van de erfovereenkomst mogelijk gemaakt. Daarbij moeten wel strenge voorwaarden worden nageleefd. Zo moet bijvoorbeeld een beroep worden gedaan op een notaris.

Met het oog op de sluiting van een erfenisovereenkomst, die ook “globale overeenkomst” of “familiepact” wordt genoemd, zitten de ouders en al hun (klein)kinderen en zelfs hun stiefkinderen samen om bepaalde ongelijkheden uit het verleden te compenseren.

De bedoeling is om te komen tot een evenwicht tussen de erfgenamen, rekeninghoudend met wat elk heeft gekregen aan voordelen en schenkingen. De ouders kunnen ook rekening houden met de persoonlijke situatie van de erfgenamen.

Hier wordt uitgegaan van het beginsel dat het beter is om bij leven en welzijn te overleggen, om eventuele meningsverschillen tussen de erfgenamen bij de verdeling van de goederen te voorkomen.

Meer info